داستان فدک چیست؟

 

«فدک یکى از دهکده‏هاى آباد اطراف مدینه در حدود 140 کیلومترى نزدیک خیبر بود که در سال هفتم هجرت که قلعه‏هاى خیبر یکى پس از دیگرى در برابر رزمندگان اسلام سقوط کرد و قدرت مرکزى یهود درهم شکست ساکنان فدک از در صلح و تسلیم در برابر پیامبر صلى الله علیه و آله در آمدند و نیمى از زمین و باغهاى خود را به آن حضرت واگذار کردند،

و نیم دیگرى را براى خود نگه داشتند و در عین حال کشاورزى سهم پیامبر صلى الله علیه و آله را نیز بر عهده گرفتند و در برابر زحماتشان حقى از آنان مى‏بردند.

با توجه به آیه «فی‏ء» این زمین مخصوص پیغمبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله بود و مى‏توانست در مورد خودش یا مصارف دیگرى که در آیه 7 سوره حشر اشاره شده مصرف کند، لذا پیامبر صلى الله علیه و آله آن را به دخترش فاطمه «علیها سلام» بخشید، و این سخنى است که بسیارى از مورخان و مفسران شیعه و اهل سنت به آن تصریح کرده‏اند، از جمله در «تفسیر در المنثور» از ابن عباس نقل شده هنگامى که آیه‏ و آت ذا القربى حقه» (روم 38) نازل شد پیامبر صلى الله علیه و آله فدک را به فاطمه بخشید (اقطع رسول اللَّه فاطمة فدکا) «1»

و در کتاب‏ «کنز العمال» که در حاشیه مسند احمد آمده در مسأله صله رحم از «ابو سعید خدرى» نقل شده هنگامى که آیه فوق نازل شد پیامبر صلى الله علیه و آله فاطمه علیها السلام را خواست و فرمود: یا فاطمه لک فدک: «اى فاطمه! فدک از آن تو است» «2».

حاکم نیشابورى نیز در تاریخش همین معنى را آورده است‏ «3».

ابن ابى الحدید نیز در شرح نهج البلاغه داستان فدک را به طور مشروح ذکر کرده‏ «4» و همچنین کتب فراوان دیگر.

ولى بعد از پیامبر صلى الله علیه و آله کسانى که وجود این قدرت اقتصادى را در دست همسر على علیه السلام مزاحم قدرت سیاسى خود مى‏دیدند و تصمیم داشتند یاران على علیه السلام را از هر نظر منزوى کنند به بهانه حدیث مجعول‏ «نحن معاشر الانبیاء لا نورث» آن را مصادره کردند، و با اینکه فاطمه علیها السلام رسماً متصرف آن بود و کسى از «ذو الید» مطالبه شاهد و بینه نمى‏کند از او شاهد خواستند، حضرت علیها السلام نیز اقامه شهود کرد که پیغمبر صلى الله علیه و آله شخصاً فدک را به او بخشیده، اما با اینهمه اعتنا نکردند، در دورانهاى بعد هر یک از خلفا که مى‏خواستند تمایلى به اهل بیت نشان دهند فدک را به آنها بازمى‏گرداندند، اما چیزى نمى‏گذشت که دیگرى آن را مجدداً مصادره مى‏کرد! و این عمل بارها در زمان خلفاى «بنى امیه» و «بنى عباس» تکرار شد.

داستان فدک و حوادث گوناگونى که در رابطه با آن در صدر اسلام و دورانهاى بعد روى داد از دردناکترین و غم‏انگیزترین و در عین حال عبرت‏انگیزترین فرازهاى تاریخ اسلام است که مستقلا باید مورد بحث و بررسى دقیق قرار گیرد تا از حوادث مختلف اسلام پرده بردارد.

قابل توجه اینکه محدث اهل سنت مسلم بن حجاج نیشابورى در کتاب معروفش «صحیح مسلم» داستان مطالبه فاطمه علیها السلام فدک را از خلیفه اول مشروحاً آورده و از عایشه نقل مى‏کند که بعد از امتناع خلیفه از تحویل دادن فدک فاطمه علیها السلام از او قهر کرد و تا هنگام وفات یک کلمه با او سخن نگفت (صحیح مسلم جلد 3 صفحه 1380 حدیث 52 از کتاب الجهاد). «5»

______________________________
(1)- در المنثور جلد 4 صفحه 177.

(2)- کنز العمال جلد 2 صفحه 158.

(3)- به کتاب فدک صفحه 49 مراجعه شود.

(4)- شرح ابن ابى الحدید جلد 16 صفحه 209 به بعد.

(5)- تفسیر نمونه 23/ 510